فاجعه هولناکِ روآندا - جعبه مهر

شنبه خبر آمد که یکی از عناصر اصلی نسل کشی روآندا که می توان آن را یکی از تاریک ترین نقاط در تاریخ بشر دانست، پس از 26 سال فرار با هویت جعلی در پاریس دستگیر شد.

در طول نسل کشی روآندا در سال 1994 اعضای قوم هوتو در شرق روآندا، در طول حدود 100 روز، قریب به 800 هزار نفر را که بیشترشان از اقلیت توتسی بودند، به قتل رساندند.

این واقعه هولناک به دست ناسیونالیست های هوتو در شهر کیگالی، پایتخت روآندا آغاز شد، اما با بی رحمی و سرعتی سرسام آور در کل کشور گسترش پیدا کرد؛ بطوری که هر شهفرایند عادی با پشتوانه مقامات محلی و نفوذ هوتو ها در دولت علیه همسایه خود سلاح به دست گرفت.

استعمار و پیشینه تنش های قومی در روآندا

اوایل دهه 1990 روآندا به عنوان کشوری کوچک با اقتصادی بشدت وابسته به کشاورزی، یکی از بالاترین تراکم های جمعیتی را در آفریقا داشت. حدود 85 درصد از جمعت این کشور را قوم هوتو تشکیل می داد و الباقی قوم توتسی؛ بعلاوه عده کمی از قوم توا که ساکنان اصلی روآندا بودند.

روآندا که از سال 1897 تا 1918 بخشی از آفریقای شرقیِ آلمان (مستعمرات امپراتوری آلمان در آفریقا) بود، بعد از جنگ دنیای اول با موافقت جامعه ملل به بلژیک واگذار شد.

دوره استعماری روآندا که طی آن بلژیکی ها بیشتر هوادار اقلیت توتسی بودند تا هوتو، تمایل افراد اقلیت برای ظلم و ستم بر اکثریت را تشدید کرد و میراثی از تنش بر جای گذاشت که حتی پیش از استقلال روآندا بشکل خشونت فوران کرد.

انقلاب هوتو ها در سال 1959 حدود 330 هزار نفر از توتسی ها را مجبور به فرار از کشور و اقلیت آن ها را کوچک تر از پیش کرد. اوایل 1961 هوتو های پیروز، سلطان روآندا را تبعید و حکومت جمهوری بیان کردند. پس از رفراندوم سازمان ملل در همان سال، بلژیک یک سال بعد استقلال روآندا را به رسمیت شناخت.

خشونت های قومی در سال های بعد از استقلال هم ادامه یافت تا در سال 1973 یک گروه نظامی ژنرال جوونال هبیاریمانا که یک هوتوی معتدل بود را بر مسند قدرت نشاند. هبیاریمانا، تنها رهبر روآندا در دو دهه بعد از آن بود و حزب جدیدی به نام جنبش انقلابی ملی برای توسعه را پایه گذاری کرد.

بر اساس قانون اساسی جدید روآندا مصوب سال 1978، او به عنوان رئیس جمهوری، منصوب و در سال های 1983 و 1988 درحالی که تنها نامزد این مقام بود مجدداً انتخاب شد.

در سال 1990 نیرو های جبهه ملی روآندا که بیشتر شامل پناهندگان توتسی بود، از اوگاندا به روآندا حمله کردند. هیبیاریمانا شهفرایندان توتسی را به همدستی با جبهه ملی متهم و صد ها نفر از آنان را دستگیر کرد.

بین سال های 1990 تا 1993 مقامات دولتی با کشتن صد ها نفر، قتل عام توتسی ها را پیش بردند تا اینکه آتش بس موقت در سال 1992 منجر به مذاکره بین دولت و جبهه ملی روآندا شد و در آگوست سال 1993 رئیس جمهوری روآندا در تانزانیا توافق نامه ای را امضا کرد و خواهان تشکیل دولت انتقالی شد که شامل نیرو های جبهه ملی نیز باشد.

اما این توافق تقسیم قدرت، افراطیون هوتو را عصبانی کرد و منجر به این شد که بسرعت اقدامات وحشتناکی را برای جلوگیری از آن در پیش بگیرند.

نسل کشی روآندا آغاز می گردد

ششم آوریل 1994 هواپیمای حامل رؤسای جمهوری روآندا و بفرایندی بر فراز پایتخت روآندا هدف قرار می گیرد. هیچ کس جان سالم در نمی برد و عاملان حادثه نیز هرگز شناسایی نمی شوند؛ بعضی افراطی ها هوتو و بعضی دیگر جبهه ملی روآندا را مقصر می دانند.

حدود یک ساعت پس از سقوط هواپیما، گارد ریاست جمهوری روآندا به همراه اعضای نیرو های مسلح و شبه نظامیان هوتو با مسدود کردن راه ها و جاده ها، با داشتن مصونیت از مجازات، به کشتار توتسی ها و هوتو های میانه رو دست می زنند.

نخست وزیر روآندا که یک هوتوی میانه رو بود و همچنین 10 صلح بان بلژیکی در میان اولین قربانیان این نسل کشی بودند. این خشونت یک خلاء سیاسی ایجاد کرد که در آن دولت موقت هوتو های افراطی به رهبری مقامات عالی رتبه نظامی به میدان آمد.

کشتن صلح بانان بلژیکی منجر به عقب نشینی نیرو های بلژیکی شد و سازمان ملل به صلح بانان دستور داد تا از آن به بعد تنها به دفاع از خود بپردازند.

کشتار در سراسر روآندا گسترش می یابد

کشتار جمعی بسرعت از پایتخت روآندا به شهر های دیگر گسترش یافت. در دو هفته اول مسئولان محلی در مرکز و جنوب روآندا که توتسی ها بیشتر در آن مناطق ساکن بودند، مقاومت کردند. مدتی بعد مقامات ملی مقاومت کنندگان را برکنار و عده ای از آنان را اعدام کردند.

با این کار سایر مخالفان یا ساکت شدند یا خود دست به کار کشتن شدند. مقامات به قاتلان غذا، نوشیدنی، مواد و پول پاداش می دادند. رادیوی دولتی آغاز به فراخوان شهفرایندان عادی برای کشتن همسایگانشان کرد. در عرض سه ماه 800 هزار نفر سلاخی شدند.

در همین حال جبهه ملی روآندا مبارزه را از سر گرفت و در کنار نسل کشی، جنگ داخلی هم به راه افتاد. کمتر از چهار ماه بعد جبهه ملی روآندا کنترل بیشتر مناطق کشور از جمله پایتخت را به دست گرفت و از سوی دیگر بیش از دو میلیون نفر یعنی تقریباً تمام هوتو ها از کشور گریختند و به اردوگاه آوارگان در کنگو و سایر کشور های همسایه رفتند.

اما این تنها جنایتی نبود که در این ابعاد بزرگ از دست بشر ساخته باشد؛ دیده بان حقوق بشر در گزارش سال 1996 خود درباره روآندا اظهار کرد که طی فجایعی که در این کشور اتفاق افتاده چیزی بین 250 تا 500 هزار زن مورد تجاوز قرار گرفته اند.

جبهه ملی روآندا پس از پیروزی، دولتی ائتلافی مشابه همان چیزی که رئیس جمهوری پیشین توافق نموده بود، تشکیل داد که پاستور بیزیمونگو از قوم هوتو رئیس آن بود و پل کاگامه از قوم توتسی معاون اول و وزیر دفاع آن.

حزب جنبش انقلابی ملی برای توسعه که رئیس جمهوری متوفی آن را پایه گذاری نموده بود و نقشی کلیدی در سازماندهی این نسل کشی داشت، غیرقانونی اعلام شد و قانون اساسی جدیدی که در سال 2003 تصویب شد ملاک قومیت را کنار گذاشت.

گرچه این انتها نسل کشی روآندا بود، اما هرگز انتها نفرت و خشونت نبود. حدود دو سال بعد دولت تحت رهبری جبهه ملی روآندا به کنگو که محل تبعید رهبران دولت سابق و افراد زیادی از قوم هوتو بود حمله کرد که باعث آغاز جنگ اول کنگو و کشتار دست کم 200 هزار نفر دیگر شد.

محاکمه؛ نوشدارو بعد از مرگ

پس از انتها غائله، بسیاری از چهره های برجسته بین المللی نسبت به نادیده انگاری این نسل کشی و انفعال دنیا در جلوگیری از این فاجعه گلایه کردند. همچنان که بطرس بطرس غالی دبیرکل اسبق سازمان ملل گفته بود: شکست روآندا ده برابر بدتر از شگست یوگوسلاوی بود؛ چراکه در یوگوسلاوی جامعه بین الملل توجه و مداخله داشت. در روآندا هیچ کس توجهی نکرد.

در ماه های انتهای سال 1994 دادگاه جنایی بین المللی برای روآندا در تانزانیا تشکیل شد که دنباله ای بر دادگاه جنایی یوگوسلاوی سابق بود؛ اولین دادگاه جنایی بین المللی پس از دادگاه نورنبرگ و اولین نهادی که حکم به پیگرد جنایت نسل کشی داد.

در سال 1995 این دادگاه بعضی افراد رده بالا را به جرم نقش داشتن در نسل کشی روآندا، متهم کرد. فرایند دادگاه سخت تر شد چرا که مکان بسیاری از متهمان نامشخص بود. در سال 1998 این دادگاه اولین محکومیت مربوط به نسل کشی را صادر کرد که طی آن ژان-پل آکایِسو شهردار تابا به جرم دخالت و مباشرت در این جنایت گناهکار شناخته شد.

این دادگاه همچنان فعال است و در 26 سال گذشته بار ها عوامل این نسل کشی را پای میز محاکمه کشانده است. در سال 2016 دولت روآندا بیان کرد حکم دستگیری 600 نفر دیگر را که هنوز زنده و در کشور های مختلف دنیاند، با اتهام دست داشتن در این نسل کشی صادر نموده است.

روز شنبه بود که وزارت دادگستری فرانسه بیان کرد یکی از اصلی ترین متهمان نسل کشی روآندا به نام فلیسین کابوگا که از هوتو های ثروتمند بوده و متهم است که در تأمین اقتصادی شبه نظامیان در جریان نسل کشی نقش داشته است، پس از 26 سال فرار در اطراف پاریس دستگیر شده است.

جعبه مهر: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما